In der Einleitung zu diesem Artikel wurde betont, dass die in der Philosophie geäusserten Feststellungen zur Veränderung ein prinzipielles Schema abstecken, in dessen Rahmen detail- lierte naturwissenschaftliche Forschungen unternommen wurden. In den einzelnen Teilen der Arbeit werden die hauptsächlichen philosophischen Konzeptionen der Veränderung charakterisiert. Analysiert werden Aristoteles Ansichten zur Veränderung, der im Altertum den Gegensatz von Statismus und Variabilismus überwand. Nicht übergangen werden durfte die Konzeption der Veränderung des neuzeitlichen Philosophen G. W. F. Hegel, der ohne Berücksichtigung der Empirie das (...) Wesen des Seins ais völlig logisch und evolutionär ansah. Auch die Ansichten zur Veränderung des französischen Philosophen H. Bergson werden dargelegt, der zu einer Zeit, ais die szientistische Haltung dominierte, das Bedürfnis nach einem anderen, tieferen ais die mathematische Naturwissenschaft Typ des Wissens ausdrückte. Auch A. N. Whiteheads Ansichten zu der uns interessierenden Frage werden erwähnt. Auf dem Hintergrund dieser Ansichten wurde die Tatsache der Veränderung auf gez igt, von der die die zeitgenössische Naturwissenschaft krönende Physik spricht. Es wurde auch kurz versucht, die Frage der Veränderung im Zusammenhang mit dem für die Physik noch grundlegenderen Begriff der Zeit zu beleuchten. Die im vorliegenden Artikel unternommenen Analysen können ein Hauptelement der beschreibenden Semantik fiir die Systeme der Logik der Veränderung sein, welche zu konstruieren sind bzw. deren Erkenntniswert - bei schon konstruierten Systemen - einzuschätzen ist. (shrink)

Celem artykułu jest porównanie wczesnopsychoanalitycznych koncepcji sztuki z metodą aktorską Konstantego Stanisławskiego oraz wykazanie analogii pomiędzy nimi. Na początku przedstawiono zarys głównych założeń metody aktorskiej rosyjskiego reżysera, następnie wskazano na podobieństwa zachodzące między nią a poszczególnymi elementami Freudowskiej i Jungowskiej koncepcji sztuki.

In his philosophy P. F. Strawson employs the method of analysis, which he describes as \"[...] resolution of something complex into elements and the exhibition of the ways in which the elements are related in the complex.\" During fifty years of his philosophical activity Strawson has worked out two conceptions of analysis: the analysis of ordinary language and the connective analysis. In general Strawson\'s contribution to philosophy may be viewed as an elaboration of his conception of analysis and its deployment (...) for particular cases. In the article the Author presents Strawson\'s criticism of the following conceptions of analysis: reductive analysis, therapeutic analysis and analysis as construction of a conceptual map. Then she gives an account of Strawson\'s analysis of ordinary language and his connective analysis. In conclusion she tries to point out difficulties connected with this method of analysis. (shrink)

Fantastyka naukowa (ang. science fiction, w skrócie - SF) jest często przedstawianajako gatunek literacki dobrze przystosowany do spekulacji filozoficznej. SF i filozofia dzielą zainteresowanie kwestią nieśmiertelności, a ich ujęcia tego tematu można zestawić i porównać. Proponujemy tutaj zarys taksonomii różnych modeli czy wizji nieśmiertelności oferowanych przez filozofów i autorów fantastyki naukowej. Po wskazaniu istotnych rozbieżności między tymi modelami przedstawiamy sugestię, że pewne problemy oraz wątpliwości wysuwane przez pisarzy SF i filozofów wynikają z pomieszania różnych modeli. Mamy nadzieję, że te (...) porównania pokażą wstępnie, w jakim sensie można powiedzieć, że fantastyka naukowa funkcjonuje jako dyskurs filozoficzny. (shrink)

The concepts of space are great inventions of the mind to help it comprehend the world. These notes provide an overview of this saga. The article covers the development of the current scientific and philosophical concepts of space through history, emphasizing the newest develop­ments and ideas. The various concepts will be introduced in a historical order, this provides a measure of understanding as to how the ideas on which the modern theory of space is based were developed.

Rok 2021 został w Polsce ogłoszony rokiem Stanisława Lema z powodu przypadającej setnej rocznicy jego urodzin. Jest to dobra okazja do pewnych podsumowań. Artykuł jest próbą zarysowania niektórych aspektów filozoficznych występujących w prozie fantastycznonaukowej Lema. Przede wszystkim problematyka epistemologiczna odnajduje w twórczości autoraNiezwyciężonego swoje interesujące rozwinięcie. Ujęcie tematyki międzycywilizacyjnego kontaktu w takich książkach jak Eden czy Solaris uznawane jest za oryginalny wkład Lema w ideowy dorobek światowej literatury science fiction. Z kolei problematyka ontologiczna łączy się u Lema ze specyficznie pojmowaną (...) „filozofią przypadku”, której genealogii można poszukiwać w meandrach życiorysu pisarza. Świat w jego powieściach (Śledztwo, Katar) działa według zasad indeterminizmu, które odnajdują swoje potwierdzenie we współczesnych koncepcjach filozoficznych i socjologicznych. (shrink)

Wśród filozofów nauki panuje rozpowszechnione przekonanie, że spór o realizm nie wpływa w sposób istotny na praktykę badawczą nauk przyrodniczych, a postawa realistyczna jest naturalnym stanowiskiem epistemologicznym przyjmowanym przez przyrodników. W artykule podana jest argumentacja na rzecz tezy, że w naukach przyrodniczych są formułowane koncepcje teoretyczne, które wywołują wśród uczonych istotne kontrowersje poznawcze, które nie pozostają bez wpływu na ich praktykę badawczą. Rozważona zostanie teza Gastona Bachelarda, że przezwyciężenie przez daną dziedzinę nauki realistycznego ‘obciążenia’ jej aparatu konceptualnego ma istotny (...) wpływ na jej rozwój. Prowadzone rozważania będą opierały się na analizie przykładów wziętych z praktyki badawczej chemii XIX i początku XX wieku, w której dyskutowano problem statusu poznawczego przekonań, dotyczących istnienia odniesień przedmiotowych takich pojęć, jak: atom, wzór strukturalny czy wiązanie chemiczne. (shrink)

W artykule zaprezentowano wybrane aforyzmy Stanisława Jerzego Leca, a niektóre z nich autor opatrzył filozoficznym komentarzem. Aforyzmy pogrupowano w siedem działów tematycznych: Wokół filozofii, Orientacja recentywistyczna, O Bogu, Religia, Sprawy ludzkie, Władza i totalitaryzm oraz O sobie samym. Celem niniejszego tekstu jest zatem z jednej strony popularyzacja aforyzmów Leca w środowisku naukowym, a z drugiej – pobudzenie do filozoficznej refleksji nad nimi.

przeł. Małgorzata Polanowska i Marcin Iwanicki.

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury (...) naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej. (shrink)

Grzegorczyk, A. O pewnych formalnych konsekwencjach reizmu.--Hiż, H. O rzeczach.--Kołakowski, L. Determinizm i odpowiedzialność.--Kotarbińska, J. Tak zwana definicja dejktyczna.--Ossowska, M. Norma prawna i norma moralna u Petrażyckiego.--Ossowski, S. Od "Kodeksu natury" do "Sprzysiężenia równych."--Lazari-Pawłowska, I. Tworzenie pojęć nauk humanistycznych według koncepcji Leona Petrażyckiego.--Pawłowski, T. Klasyfikacja sztuczna a klasyfikacja naturalna w biologii.--Pelc, J. Szkic analizy znaczeniowej terminu "ideologia dzieła literackiego."--Poznański, E. Operacjonalizm po trzydziestu latach.--Przełęcki, M. Postulat empiryczności terminów przyrodniczych.--Pszczołowski, T. Prakseologiczne pojęcie pracy.--Stonert, H. Analiza logiczna teorii atomistycznej w klasycznej chemii.--Szaniawski, (...) K. O indukcji eliminacyjnej.--Wallis, M. Koncepcje biologiczne w humanistyce. (shrink)